Mauritshuis Flitsbezoek 'food'

Vlak na openingstijd met een geleende museumjaarkaart naar binnen. Een half uur later weer buiten staan, als de hordes mensen binnenstromen. Gratis toegang maakt het mij mogelijk om de schilderijen vluchtig te scannen en niet na 2 werken al uitgeput te zijn. In de zaal met de tijdelijke expositie met de Frick Collection uit New York hield ik het drie seconde uit. Ik word recalcitrant en krijg jeuk van die schijnbaar serene sfeer in de zaal en moeilijk minuten lang starende mensen. Die dingen roep ik net iets te hard, waardoor mensen geïrriteerd mijn richting opkijken en denken 'doe normaal kind'. Ja, ik ben een cultuurbarbaar.

Maar vandaag was ik in de gelegenheid om als 'Hagenees, urbanista en foodie' het Mauritshuis te bezoeken. Eigenlijk een must voor mijn integratie. Zeker nu het is gerenoveerd en ik er op mijn vaste route langs koffie hotspot "Home Town" op het Buitenhof en over het Binnenhof regelmatig langs fiets. En ja, ik heb uiteraard een blik geworpen op het "Meisje met de parel", was onder de indruk van de zalen die elk in een andere kleur behangen zijn, werd duizelig van het aantal schilderijen dat soms op een vierkante meter hangt en werd getroffen door het licht dat van veel schilderijen afknalt. Maar uiteindelijk zijn dit de schilderijen die mij de toegang tot kunst verlenen. 

Semla

Making-of Semla 

Denk je hier - (0) - een wolkje in, waar je op kan klikken, waarna de geur vrij komt van brood in de oven vermengd met een vleug kardemom. 

Weleens brood met slagroom gegeten? Dat doen ze dus in Zweden en Noorwegen. Misschien is daarmee direct mijn hang naar die landen verklaard. De amandelmassa die ze eronder draperen, neem ik met plezier voor lief. 

Hoe een Semla te eten, is de vraag. Vergelijkbaar met een tompouce, Bossche Bol of hamburger? Daar hoor je in te bijten, wat ik dus niet doe. Ik zet er er een mes in en snij beschaafde stukjes. En dat is niet omdat ik altijd met mes en vork eet, meestal niet.

Recept van "Swedish Food": Semla

Koolraap in een spelt/roggetotto met Remeker kaas en in Zweden

Knollen voor citroenen verkopen - terecht

Koolraap, een gezet wortelgewas, wordt vanwege het hoge gehalte vitamine C ook wel de citroen van het noorden genoemd. Het gewas gedijt goed in een gematigd klimaat, zoals Scandinavië, waar men wat minder recht voor zijn raap is. De donkere winters leiden soms tot ‘een stuk in zijn raap’ - dronkenschap. In de opslagkelder van een Noors tuinbouwbedrijf stak de koolraap in formaat met kop en schouders uit boven de ondermeer klein gebleven bietjes.
Ik at het voor het eerst in Zweden, daar kålrot (letterlijk koolwortel), gebakken met een plak kaas bovenop. Het werd me voorgeschoteld door een Hollandse dame op leeftijd, verstokt vegetariër, waarmee ik me toen nog kon vereenzelvigen. Haar man, bioloog, had een moestuin, daar in het bos waar ze woonden. 

Ik maakte koolraap met kaas nog een keer zelf klaar, toen ik in 2004 een paar maanden alleen in Zweden onderweg was, ondermeer om te wwoof-en, zelfs nog een dag achter de kraam op een boerenmarkt stond en als opstap naar Warmonderhof, waar ik in september van dat jaar begon. In de tuin van de stuga van mijn toenmalige schoonouders, stopte ik mijn allereerste zaadjes in de grond: sla en spinazie. De sla zaaide ik nog rechtstreeks in de vollegrond, waarbij ik de op de verpakking van het zakje vermeldde plantafstand voor plantgoed aanhield, me verwonderend over hoe weinig zaadjes ik nodig had. Het was midden mei, de appelboom bloeide en ik mocht een paar weken alleen in hun stuga verblijven, waarna het zaad onbeheerd achter bleef, tot de terugkeer van de eigenaren in juli. 

De jaren rond de eeuw wisseling was ik binnen dat dierbare familieverband soms wel twee keer per jaar in Zweden, in de zomer en met kerst, de betere vakanties. De lange relatie liet ik verloren gaan. Precies toen meneer ingenieur in spé op stage ging in Duitsland, viel ik voor een Duitser op Warmonderhof. Mijn liefde voor Scandinavië heeft zich in die jaren beklijft. Het is me een raadsel dat ik, met mijn Zuidelijke wortels, me nog altijd zo aangetrokken voel tot het hoge Noorden.

Volgens "Food Plants of the World" is koolraap een mogelijk in Scandinavië in de Middeleeuwen ontstane kruising tussen meiraap en wilde kool. Een botanicus schreef in 1920 dat koolraap in Zweden in het wild groeide. Raap wordt in het Engels 'Swedish turnip' genoemd of rutabaga, van het Zweedse rotabagge, dat dikke wortel betekent. In Ithaca in de staat New York, vindt sinds 1997 jaarlijks het International Rutabaga Curling Championship plaats. Een spel waarbij de ronde kale wortel over een houten vloer gerold wordt.

De koolraap werd in onze contreien verdreven door de aardappel en gedegradeerd tot veevoer. De aardappel verging het ooit andersom. Duitsland voedde zich in 1916-1917 na de mislukte aardappeloogst met koolraap: "Steckrübenwinter" - koolraapwinter. “Früh Kohlrübensuppe, mittags Koteletts von Kohlrüben, abends Kuchen von Kohlrüben". Tijdens de Tweede Wereldoorlog was het gewas een belangrijk noodrantsoen in Frankrijk. Wannée (1910), het kookboek van de Amsterdamse Huishoudschool, canon van onze kookcultuur en het meest verkochte kookboek van de 20e eeuw, schreef koolraapreepjes met een maïzena-papje voor. Twee generaties dus met een 'koolraaptrauma’. En met name in Groot-Brittanië was de raap slachtoffer van een culinaire klassenstrijd. Jane Grigson, auteur van het standaardwerk "Het Groentekookboek" vond rapen alleen 'goed' voor gevangenen, kostscholen en kosthuizen.

Volgens een Nederlandse chef was het in 2007 de meest onderschatte groente. Johannes van Dam schrijft: "als er één groente is die lijdt aan een gebrek aan glamour, is het de koolraap. Wie op zoek is naar status en elegantie komt er niet snel op uit. Wie liberaal en zonder vooroordeel zoekt naar combinaties die interessant en smakelijk zijn, laat rapen niet meer links liggen. Zo kan de rapeneter zich als een nieuwe culinaire ontdekkingsreiziger profileren. Zelfs de meest ongenaakbare onder de rapen, de koolraap, is te temmen." 

Volgens hem heeft de oprechte lekkerbek er nooit moeite mee gehad. Inmiddels wint de knol aan reputatie. Een uitdaging voor thuiskokers: "beter altijd rapen aan eigen dis dan elders vlees en vis". Ik neem de uitdaging aan. Voor een bijeenkomst, "Food for Thought", van het bestuur van Youth Food Movement NL ben ik gevraagd het hoofdgerecht te koken. Ik neem een recept uit "Veg! het River Cottage boek met groenten in de hoofdrol" van Hugh Fearnley-Whittingstall als uitgangspunt: "speltotto met koolraap".  Ik kook het een keer voor mijn vaste proever. Verse peterselie vervang ik door een bagnette verde, die ik nog over heb van een verjaardagscatering. Parmezaan vervang ik door rijpe Remeker kaas, een rauwmelkse Jersey kaas van Boerderij De Groote Voort, die ik na aankoop nog even bij BOON laat proeven en zelf bij kom met een bakkie, na mijn markt-expeditie.

Een lading Sint Jans rogge brood van De Veldkeuken in Bunnik, vervoerd per backpack laat ik achter bij het theater waar we met YFM Den Haag die avond in het kader van de voorstelling "Restaurant Amore" een proeverijtje hebben met Ark van de Smaak producten. Ik ben dan zonder tas onderweg, wat voor mij hoogst uitzonderlijk is. Ik ga de Ekoplaza binnen voor een paar boodschapjes en een plastic tas, die ik uit noodzaak koop en gap een doosje mee om een en ander te vervoeren. Ik kaap de laatste drie koolraap-joekels weg bij de mooieogenmarktman. Hij zegt dat ik heel wat van plan ben en vraagt wat dan wel. Ik mompel iets over een risotto-achtig gerecht en hij stopt me een paar verse laurierblaadjes toe.

Naast hele spelt, gebruik ik na een tip op facebook ook rogge, die ik een nacht laat weken en thuis gaar kook. Omdat ik weet dat ik in Amsterdam enkel twee elektrische pitjes tot mijn beschikking heb, doe ik thuis de mise en place. 

Ik verkneukel me dat de ingrediënten voor een hoofdgerecht voor 18 mensen in de voorlader van mijn brompton passen. Ter plekke hoef ik alleen nog de koolraap te snijden en bakken. 

Het vlees van de wortel is bleker dan het oranje vlees waarmee ik het gerecht proefkookte. Ik proef een paar stukjes en de smaak is wel rijk. Mooie bijkomstigheid is dat koolraap in de klassieke oudheid werd ingezet als middel om zweetoksels te voorkomen. Stiekem is het wel een beetje peentjes zweten, koken voor het YFM NL bestuur en actieve YFM leden. Die zijn aardig gewend om culinair op niveau te eten. 

Ik kondig mijn gerecht aan "als minder charmant dan het fijnzinnig opgemaakte voorgerecht. Een boers maal, passend bij mijn tuindersschap, wat maakt dat groentes voor mij het uitgangspunt zijn bij het koken. Waarbij ik voor koolraap kies, omdat ik vind dat we massaal aan de koolraap moeten." Het wordt goed ontvangen en er wordt zelfs meerdere keren om het recept gevraagd. Dat geef ik hier dan ook met plezier. 

We sluiten de avond af met een dessert, dat door de granaatappelpitjes qua kleur mooi past bij het bietenrood vooraf. We hebben in de keuken schik om de groot uitgevallen merengues - de maakster kondigt het aan als 'bijvoedingsprogramma'. Menigeen staat strak van de suiker, lof der zoetheid.

Bagnette Verde

recept van Nel Schellekens, chef van Gasterij De Gulle Waard, uit  "Smaakmakend" kerst 2014

1 theelepel azijn

1 eetlepel mosterd op kamertemperatuur

1 theelepel worcester-saus

150 ml koo/raapzaad olie

1 teen geperste knoflook

1 eetlepel kappertjes

1 bos fijn gesneden peterselie

Klop met de staafmixer in smalle hoge maatbeker de azijn, mosterd en worcester-saus door elkaar. Voeg al kloppend de olie scheutje voor scheutje toe. Pureer vervolgens de knoflook, kappertjes en peterselie er door tot het een glad geheel is. Breng op smaak met zout en peper.

Spelt/roggetotto met koolraap en Remeker kaas voor 4 personen

1 liter hete groentebouillon

4 laurierblaadjes

25 plus 25 gram boter

1 grote gesneden ui

2 eetlepels kool/raapzaadolie

Halve koolraap in blokjes van 1,5x1,5 cm

100 gram hele spelt (nacht in water geweekt)

100 gram hele rogge (nacht in ruim water)

40 gram plus 20 gram rijpe Remeker kaas

Kook spelt en rogge apart van elkaar in bouillon en met 2 laurierblaadjes (ruim) een uur gaar. De bite blijft stevig. Bewaar van beide een kwart liter van het kookvocht. Fruit in een braadpan de ui glazig in boter en olie. Voeg de blokjes koolraap toe. Roer af en toe en voeg indien nodig om het vet in de pan op peil te houden boter toe tot de koolraap na ongeveer 15 minuten gaar is. Koolraap houdt van boter.
Voeg dan de spelt en rogge toe en laat het geheel aan de kook komen. Laat nog 10 minuten op laag vuur staan, blijf goed roeren en voeg af en toe een scheut heet spelt/rogge kookvocht toe. De consistentie moet smeuïg, maar niet te nat worden, net als bij risotto. Roer van het vuur af de bagnette verde en de kaas er door. Breng zo nodig op smaak met zout en peper. Bewaar een beetje kaas om het gerecht op het bord mee af te maken. Lekker met een groene knapperige salade. 

Citroen witte chocolade cheese cake

Netwerk rollercoaster

Op een vrijdag eind mei 2013 sta ik buiten op de Grote Markt in Den Haag te dansen tijdens een optreden. Het is de op-1-hand-te-tellen-date met een mede slagroom-fetisjist. Ook kom ik de dochter van één van de oprichters van De Vijfsprong tegen. Het bedrijf waar ik in 2006 een jaar tuinbouw- en kaasmaakstage liep tijdens Warmonderhof. Ik woonde toen een paar weken bij haar en haar familie in huis, vlak achter de boerderij. Haar moeder was en is de kaasmaakster op de Vijfsprong. Momenteel melkt mijn neef er met zijn lief de koeien.

In between bands, scroll ik Facebook langs en reageer spontaan op een oproep van Rotterdamse Oogst om de volgende ochtend op hun markt andijvie te verkopen. Na een paar uur slaap, maar met barstens veel zin, meld ik me op het Noordplein en los alle andijvie en een paar kistjes groene asperges als bonus van twee telers uit Rhoon. 

Vijf maanden later word ik voor een aantal weken ingelijfd als zaden-bibliothecaresse voor "Geen Woorden maar Zaden" wederom namens Rotterdamse Oogst. De projectleidster van de zadenbieb vroeg me er voor. Een tijdje terug tipte/tagte zij mij als kok/cateraar bij de dame die weer projectleidster was van haar festival. Hoppa. Sinds kort sta ik in het bestand van "Dinner and a Party." Zij hadden gelijk een kookklus, maar die viel op mijn tweede opleidingsdag aan de Academie van Gastronomie. Of ik dan 100 stukjes citroen-witte chocola-cheesecake en 100 stukjes brownie-met-gezouten-caramel-icing kan leveren, lees ik in mijn mail na een dag markt draaien. Een kans die ik niet wil laten schieten, dus ik mail terug dat ik beperkt zit in mijn tijd, maar in elk geval de cheesecake kan doen. Desnoods een nacht doorbakken, denk ik er bij. Ik vraag of ze voor maandagochtend 8u kan laten weten of het doorgaat. Om 10:30 uur wordt de opdracht bevestigd. Horecatijden vermoedelijk.

Ik heb mijn receptuur en boodschappenlijst klaar, dus ik kan direct inkopen doen. 

Van de zomer zocht ik een recept op blauwe bessen, het lievelingsfruit van een mattie aan wie ik een verjaarstaart beloofd had. Na doorspitten van een Allerhande taartenspecial, die ik een keer had meegegrist, werd het een home made-blauwe bessenjam-witte chocolade-cheesecake. Aan de vulling van de taart gaf ik mijn eigen draai door naast roomkaas ook mascarpone te gebruiken. Nu gebruik ik lemon curd in plaats van fruit. 

Om 11:30 uur draait de Kenwood, niet eerder tot de rand gevuld, met vulling voor drie platen, waarvan ik er 's middags twee bak. Van 15:30 tot 23:30 uur ben ik van huis, wegens een niet te verzetten afspraak in Deventer. Voor ik in de trein spring, schaf ik bij de kookwinkel in Den Haag een extra bakplaat aan. Mijn smul(p)aap biedt aan of hij nog wat kan doen en ik vraag hem om de ingrediënten te kopen voor nog een bakplaat, zodat ik zeker weet dat ik genoeg heb. 

Als ik 's avonds terug ben, fietst hij mee naar mijn huis. Ik bak nog twee platen en we beraden ons over het verpakken en vervoeren van 100 stuks 5 x 5 cm niet al te stevige koek. Al doende (soms snuivend, ik ben stier) en dozen aanslepend, dienen de oplossingen zich vanzelf aan. 

Na een klein uurtje slaap, snij en verpak ik de laatste plaat en bouw een constructie met koffer, spanband en touw, alles uit de oude doos van oma, om de boel openbaar te vervoeren. Eigenlijk te zwaar om mee te lopen, maar het voldane gevoel over het resultaat en mijn inventiviteit, spannen mijn spierballen. 

Om 6:15 uur stap ik in de tram bij mij om de hoek, om 8:30 uur sta ik voor de deur van het afleveradres in Amsterdam. Ik shine op adrenaline, terwijl ik terug loop naar CS. Onderweg drink ik een uitzonderlijk lekkere cappuccino bij Screaming Beans, waar ik de voorpagina van de Volkskrant in de fik steek, omdat ik het kaarsje op het tafeltje niet had geregistreerd.

Dan heb ik nog een opleidingsdag voor de boeg. Ik slaap in de trein naar Apeldoorn. Na de mise en place, vallen tijdens de theorieles wijn, mijn ogen meerdere keren dicht. Ik word weer wakker als het over biodynamische wijnbouw gaat - 'de mooiste en duurste wijnen zijn gemaakt van bd geteelde druiven' - en ik een beetje gniffel over de gesimplificeerde uitleg over bd. Als we de gerechten gaan koken en met bijpassende wijnen gaan proeven ben ik er weer bij.

' s Avonds laat appt mijn opdrachtgever dat de taart zalig was. Een bevestiging van wat mijn 'opperproever' al liet blijken. Hij at zich 's nachts ongans aan de afsnijsels van de cheesecake. Desondanks heb ik nog een berg over, omdat de maat van mijn braadslede net onhandig uitkomt met de maat van de koek die gevraagd werd. 

Enigszins bij geslapen is, na een bak koffie, het eerste wat ik de volgende dag doe, de incourante delen tot een massa draaien. Ik rol er balletjes van en doop die in witte chocola. Ik app mijn nachtelijke hulp of hij ruim 40 stuks kwijt kan in het café van de YMCA. 

Eerst worden de restjes van de restjes bij BOON opgegeten en lyrisch ontvangen. Daar gaan ook de cccc100-lolly's in première. De filmmaker die het filmpje voor de website van BOON maakte, loopt precies de zaak binnen en laat doorschemeren dat hij mijn cheese cake duidelijk beter vindt dan die van de Coffee Company. Iets met oventemperatuur, verklaart hij. Zijn visitekaartje blijkt ter plekke naast het mijne te prijken. Een dag later worden de lolly's als 'friandise' doorgegeven in Scheveningen. 

Mango op Valentijnsdag #afrodisiacum #tryptofaan

Van de week had ik een paar takjes tijm nodig om een herstellende groentesoep met gort en kruiden te koken. De mooieogenman op de markt, stelt voor een heel bosje naast mijn bed neer te zetten. 'Dan komt die geur je tegemoet als je wakker wordt.' Ik vraag of het dan ook opwekkend werkt, waarop hij 'ja' zegt, maar laat doorschemeren dat hij dat niet weet. Ik val voor de kleine warmgele rijpe mango, die op de bon voor 'wilde mango' doorgaat. In India bestaan nog bossen met wilde soorten. Net als de dadelpalm zou de mangoboom lang geleden, mango 4000 jaar, in cultuur gebracht zijn. Eenmaal gecultiveerd, verwilderde de boom soms weer. Wat hierop wijst is dat ze veel langs stroompjes en paadjes in de jungle staan. Zaad zou op die plekken uit mensenhanden gevallen zijn. Dit plus de al eeuwenlange cultivatie maakt het lastig te bepalen waar de oorsprong ligt.  

Alphonse DeCandolle haalt Zuid Azië en de Indische Archipel in Zuid-Oost Azië aan, waartoe de Soenda-Eilanden en de Filipijnen behoren. De vele variëteiten in Sri Lanka, Noordoost India en de West Ghats plus het aantal oude (Sanskriet) namen zouden hier op wijzen.

Hwen T'sang, een Chinese reiziger, bezocht tussen 632 en 645 na Chr. het land van de Indus. Hij zou de mango als eerste aan de buitenwereld kenbaar hebben gemaakt. 'An-mo-lo' zou het fonetisch uitgesproken Sanskrietwoord 'amra' zijn. Er werd waardigheid en bewondering voor een object of persoon mee uitgedrukt.

Ook de prominente aanwezigheid van de vrucht in Hindoe- en Boeddhistische mythologie duidt op de ouderdom van het gewas. De mango zou de transformatie zijn van Prajapati, de Heer van de schepsels/wezens, beschermer van het leven en leider van de voortplanting. Takjes en bloemen worden gebruikt in religieuze ceremonies.

In een Indiaas verhaal is de dochter van de zon door een tovenares in een Lotusbloem veranderd. De koning wordt verliefd op de bloem, die vervolgens door de tovenares verbrand wordt. Uit de as groeit een mangoboom. De koning wordt verliefd op de bloesem en vruchten. Uit een rijpe op de grond gevallen vrucht, verrijst de dochter van de zon. De koning hervindt hiermee zijn lang verloren vrouw. Het inademen van de geur van de bloem zou helpen bij liefdesverdriet. De boom zou staat voor kracht en sterkte.

Het vruchtvlees laat ik mijn aangewaaide Valentijn en mezelf goed smaken in een kom home made kefir, bruine moscovado suiker en vanille. De vrucht bevat net als chocolade het aminozuur tryptofaan. Het is onderdeel in de keten van omzetting tot serotonine. Deze laatste heeft invloed op stemming, zelfvertrouwen, eetlust en seksuele activiteit. Het late frühlings Frühstück eenmaal in de buik, herinner ik me ineens dat ik hier in een ander verband eerder over geschreven heb. Ik zoek het document op mijn telefoon in Google drive en als ik de tekst selecteer, springt er een hartje op. Klopklop. Ondeugende I(C)T nerds toch. 

   

Laatste Rotterdamse Oogstmarkt 2014

Een vriendinnetje stuurt een berichtje met de vraag of ik op de markt sta. Haar bezoek aan de Markthal wil ze combineren met een eerste gang naar de Rotterdamse Oogstmarkt. Als ik antwoord dat het de enige eerste zaterdag van de maand in het jaar is, waarop er geen markt is, schrijft ze dat het ook wel erg koud is. Zij wijkt op advies van mij uit naar De Fenix Food Factory en meldt een paar uur later dat ze aan een biertje van de Kaapse Brouwers zit.

Tijdens mijn opleiding op Warmonderhof, stond ik vaak groentes te verkopen op de wekelijkse Boerenmarkt in Almere, meerdere keren in de vrieskou. Dan schonk de crêpe-bakker ons warme chocolademelk met rum in. Eén keer had ik het zo koud dat ik er misselijk van werd. 

Niet de kou, maar de regen, is de eigenlijke reden dat het Noordplein leeg blijft vandaag. Want gebleken is dat de Oogstmarkt garant kan staan voor mooi weer. De hele eerste week van december was het grijs en nat, maar 6 december scheen de zon. Ik was die ochtend nog niet helemaal wakker, terwijl ik op mijn Brompton het ritje vanaf het station maakte. Toen ik onderweg de trekker en aanhanger, geladen met kuubskisten vol appels, van de Buytenhof zag rijden en van een afstandje de gekleurde lichtjes boven de kramen zag hangen, sprong de schakelaar op aan. Zoals gebruikelijk had boer Van Herk alle groentes al gelost. Aan mij de eer om de kraam verder in te richten. Leidend hierin is om de te wegen producten naast de weegschaal en stuksproducten aan de buitenkant van de kraam te zetten. Maar ook het type gewas en de kleur en vorm ervan, spelen hierbij een rol. Elke keer weer word ik buitengewoon blij van het ordenen, rangschikken en opstapelen van groentes. De eerste verkochte uien van de dag, woog ik precies op de kilo af. Daar zou het niet bij blijven, ik voelde me aardig op dreef.

Ik denk dat menig groentepakket/tashouder zijn neus had opgehaald voor mijn assortiment. Ik hoor weleens mensen klagen, dat ze niet weten wat ze een hele winter met kool- en wortelgewassen aanmoeten. Ik had een vrouw aan de kraam, die alleen maar kolen verdraagt en intolerant is voor alle andere groentes plus een boel andere voedingsmiddelen. Ze ging zich dan ook te buiten. Ik had nog nooit gehoord dat iemand maar zo beperkt groentes kan eten. Als zij het wel doet krijgt ze hooikoorstachtige verschijnselen. Ze legde uit dat de reactie te maken heeft met salicylzuur, een antioxidant die in planten en vruchten waarschijnlijk een functie vervult als conserveermiddel en in de afweer tegen vraat. Die laatste functie hebben bepaalde alkaloïden ook in aardappel, tomaat, paprika en aubergine, waarvan de groene delen toxisch zijn voor mensen. Voorafgaand aan de ontwikkeling van synthetische pesticiden, werden sommige alkaloïden, zoals zouten van nicotine, gebruikt als insecticiden. Door de relatief hoge toxiciteit voor de mens werd het gebruik er van beperkt. 

Klanten vragen vaak of de groentes (on)bespoten zijn. Dan zeg ik dat ik dat niet kan garanderen. Ik verkoop groentes van een gangbare teler uit Rhoon, ‘de groentes komen uit de streek, dat is het verhaal’, maar ook in de biologische landbouw wordt gespoten, alleen niet met chemische gewasbeschermingsmiddelen. Feit uit de natuur is dat als planten geïnfecteerd worden door een ziekte, ze zelf ook stoffen aanmaken om een schimmel of bacterie te bestrijden, zoals phaseoline in rauwe (sperzie)bonen. Al sinds 4000 jaar worden bereidingen uit planten die alkaloïden bevatten, gebruikt als geneesmiddel, pijlgif voor de jacht en in sjamanistische rituelen. Cocaine en cafeïne zijn ook alkaloïden. Alkaloïden waren de eerste uit planten geïsoleerde medicijnen. In 1806 isoleerde een apotheker morfine uit de slaapbol of bolpapaver (papaver somniferum - ken uw klassieken). De karakterisitieke zaaddoos wordt ook wel maanbol genoemd en het zaad staat bekend als maanzaad. Hij ontleende de naam aan Morpheus, de Griekse God van de dromen.

Waar wij onze ogen niet voor konden sluiten, waren de spruiten. Verschillende mensen opperde de stammen als alternatieve kerstboom. De losse kleine spruitjes, volgens een klant ‘Bredase spruitjes’, waren de hardloper van de dag. Eén vrouw vroeg juist om grote spruiten, waarvan ze de blaadjes wilde roosteren. Ik liet haar de 7 stuks die ze nodig had, zelf onderaan een stam plukken. Aan het eind van de dag, was ik weer behoorlijk los.

Het laatste uur werd het pas koud. Een klant bood me iets warms te drinken aan, dat ik graag aan nam. De organisatie ging rond met warme cider. Het begon te schemeren, een droommarkt.